تفکر ناب

تفکر ناب از مدیریت کیفیت جامع و سیستم تولید تویوتا الهام گرفته شده است. ایده اصلی ناب حداکثرسازی ارزش برای مشتری از طریق حذف اتلاف ها و تاخیرهاست. این کار نیازمند ارزیابی و بهبود مستمر فرایندهای تولید ارزش است. سازمتن ناب، ارزش برای مشتری را شناسایی کرده و فعالیت های اصلی و کلیدی خود را بر افزایش ارزش برای مشتری با هدف به صفر رساندن اتلاف ها تاخیرها متمرکز می کند. سازمان ناب برای این منظور به جای بهبود عمودی واحدهای سازمانی یا تکنولوژی ها و دارایی ها، جریان ارزش را به صورت افقی در سازمان ایجاد کرده و بهبود می دهد. با این کار زمان اتلاف شده بین سیلوهای مختلف را به حداقل می رساند.

به قول تاچی اونو پدر سیستم تولید تویوتا: “تمام آن چیزی که ما انجام می‌دهیم نگاه به جدول زمانی است، از زمانی که مشتری به ما سفارش می‌دهد تا زمانی که ما پول را دریافت می‌کنیم و ما از طریق حذف کارهای زائد بدون ارزش‌افزوده این جدول زمانی را کاهش می‌دهیم.” . در چند دهه اخیر متفکرانی همانند آلن وارد، اریک ریس، دان رینرتسن، مایکل کندی و دیگران علم ناب را در توسعه محصول به کار گرفته‌اند.

اصول تفکر ناب

اصول پنجگانه تفکر ناب تلاش می کند که ارزش برای مشتری را تعریف نموده و تمام فعالیت های مورد نیاز برای دستیابی به ارزش را در قالب جریان ارزش تصریح کرده و این جریان را به گونه ای راه بیندازد که بدون توقف با سرعتی متناسب با خواسته مشتری در جهت بهود مستمر حرکت نماید. این اصول شامل موارد زیر است

1. شناخت ارزش (Identify Value): به معنای شناسایی آنچه که برای مشتری ارزش است. برای شناخت ارزش ابتدا باید خود مشتری را شناخت و سپس اینکه ما چه ارزشی برای او میتوانیم خلق کنیم را شناسایی کرد.
2. تعریف جریان ارزش (Map the Value Stream): به معنای تعیین تمامی گام های جریان ارزش که برای خلق و تحویل یک محصول یا سرویس مورد نیاز است. برای این منظور می توان از ابزار نگاشت جریان ارزش (Value Stream Mapping) استفاده نمود و همواره تلاش نمود که نرخ فعالیت هایی که خلق ارزش می کنند به نسبت فعالیت هایی که ارزش خلق نمی کنند را بالاتر برد.
3. روان بودن جریان ارزش (Create Flow): به معنای حذف تمامی موانع و مشکلات که روان بودن حرکت جریان ارزش را محدود می کند. هدف، ایجاد جریانی بدون توقف، بدون تاخیر، بدون انحراف، بدون خطا و عاری از کارهای غیر ضروری است.
4. ایجاد سیستم کششی (Establish Pull): بر خلاف روش های معمول که محصولات و سرویس ها به محض پردازش شدن و آماده شدن به مرحله بعدی منتقل می شوند در یک سیستم کششی، محصولات و خدمات تنها زمانی به مرحله بعد می روند که درخواست آن دریافت شده باشد. به یک معنای دیگر محصولات و خدمات مبتنی بر درخواست مشتری ایجاد می شوند و نه بر مبنای پیش بینی نیازمندی مشتری.
5. کمال طلبی (Seek Perfection): به معنای تلاش مداوم جهت بهبود مستمر است. اگرچه کمال دست نیافتنی است اما محرک بسیار خوبی برای بهبود مستمر محسوب می شود

یکی از ابزارهایی که برای ناب کردن فرایند کاربرد دارد Value Stream Mapping است که در آن نگاشتی از تمامی گام های خلق ارزش نمایش داده میشود و زمانی که در هر مرحله به طور میانگین مصرف میشود را مشخص می کند سپس بر اساس آن نقاط گلوگاه را یافته و تلاش می شود که این نقاط گلوگاه بر طرف شوند. نمونه ای از این نگاشت در شکل زیر نمایش داده شده است.

تفکر ناب بر مبنای چارچوب SAFe

در ابتدا مفهوم ناب برای ساده سازی فرایندهای تولید در صنعت بکار گرفته شد. اما کم کم این اصول و رویه ها در توسعه نرم‌افزار نیز مورد توجه قرار گرفت. از جمله در چارچوب چابک مقیاس پذیر (Scaled Agile Framework)  که به اختصار به آن SAFe نیز میگویند. خانه ناب SAFe که در شکل زیر نشان داده شده است، از خانه ناب تویوتا الهام گرفته شده است. این خانه ناب دارای یک فونداسیون به نام رهبری، چهار ستون مختلف و یک سقف با عنوان ارزش است که در ادامه هر کدام توضیح داده خواهد شد

الف) سقف (هدف): ارزش

سقف این خانه ناب، نشان‌دهنده ارزش ایجاد شده برای مشتری است. منظور از ایجاد ارزش تحویل حداکثر ارزش ممکن به مشتریان و جامعه در کوتاه‌ترین زمان اجرایی پایدار و با بالاترین کیفیت ممکن است. موضوعاتی همانند انگیزه و روحیه بالا کارکنان، امنیت روانی و فیزیکی آنان و رضایت مشتری از جمله موضوعات اساسی در این زمینه محسوب می شوند.

ب) ستون اول: احترام به افراد و فرهنگ

احترام به افراد و فرهنگ های مختلف، اصل اساسی تفکر ناب است. تیم ها و افراد مهارت‌های تفکر و حل مسئله را یاد می‌گیرند و خود پاسخگوی بهبودهای شایسته و مناسب هستند. نیرویی که این رفتار جدید را به پیش می­برد یک فرهنگ مولد است که با محیطی مثبت، ایمن و عملکردمحور تعریف می­شود. رهبران باید از این تغییرات استقبال کنند و در ابتدا آن را درک کرده و بپذیرند و روش های جدید تفکر و رفتار را جهت آموزش و دنبال کردن به دیگران مدلسازی کنند. همچنین لازم است موضوع احترام به افراد و فرهنگ‌ها علاوه بر کارکنان، در روابط با تأمین‌کنندگان، شرکا، مشتریان و جامعه­ ای گسترده‌تر بسط پیدا کند زیرا همه این گروه‌ها برای موفقیت طولانی‌مدت سازمان، حیاتی هستند. وقتی فوریت و ضرورتی واقعی برای تغییر وجود دارد، فرهنگ به طور طبیعی بهبود می­یابد. ابتدا ارزش­ها و اصول را درک کرده و پیاده سازی کنید، سپس نتایج موفقیت و پیروزی را ارائه دهید، مطمئناً تغییر فرهنگ سازمانی به دنبال آن خواهد آمد!

ج) ستون دوم:جریان بدون وقفه ارزش (Flow)

کلید اجرای موفقیت آمیز، ایجاد جریانی پیوسته از کار است که از تحویل ارزش به طور افزایشی و مستمر که مبتنی بر بازخورد و تطبیق  مداوم است، پشتیبانی می­کند. این جریان پیوسته از کار باعث تحویل سریعتر ارزشی پایدار شده، رویه هایی موثرتر مبتنی بر کیفیت درونی را بنا نهاده و منجر به بهبودی مستمر و بی وقفه و حاکمیتی مبتنی بر شواهد بر اساس راهکارهای کارکننده می­شود.

این اصول جریان یک بخش مهم از طرز فکر ناب_چابک است:

• درک کامل جریان ارزش
• مصورسازی و محدود کردن “کار در جریان (WIP)”
• کاهش اندازه‌های دسته‌ای
• مدیریت طول صف
• از بین بردن اتلاف و رفع تاخیرها

علاوه بر این، دستیابی به جریان سریعتر ارزش نیاز به تغییر فرآیند مدیریت پروژه “شروع-توقف-شروع” به رویکرد تحویل محصول چابک دارد که همراستا با جریان­های ارزش طولانی مدت است. اصول ناب- چابک با تلفیق تفکر، ابزارها و تکنیک های جدید، درک بهتری از فرآیند توسعه را فراهم می­کند. رهبران و تیم ها می­توانند با استفاده از این اصول از یک رویکرد فازبندی شده در توسعه به رویکردی مبتنی بر دواپس با کانال ارتباطی تحویل پیوسته تغییر جهت داده و جریان کار را به سطح کل فرآیند تحویل ارزش، گسترش ­دهند.

د) ستون سوم:نوآوری

جریان کار، مبنایی محکم و استوار برای تحویل ارزش ایجاد می‌کند. اما هم محصول و هم فرایند، بدون نوآوری به رکود می رسد و درجا می زند. برای حمایت از این بخش حساس از خانه ناب SAFe، رهبران ناب-چابک باید موارد زیر را انجام دهند:

• بکارگیری، مربی گری و راهبری نوآوری و کارآفرینی در نیروی کار سازمان
• بکارگیری روش مشاهده از نزدیک و بازدید از محیط کار واقعی ( معروف به گمبا)، جایی که محصولات و راهکارها ایجاد و استفاده می شوند، همان‌طور که توییچ تایوچی اوونو گفته است، “هیچ پیشرفت مفیدی تابه‌حال در پشت یک میز اختراع نشده است.”.
• فراهم کردن زمان و فضا برای خلاق بودن افراد برای ایجاد نوآوری­های هدفمند. نوآوری به ندرت می­تواند در صورت استفاده از 100 درصد توان افراد و رفع و رجوع سطحی روزانه مشکلات رخ دهد. “تکرار نوآوری و برنامه‌ریزی”  (IP)در SAFe چنین فرصتی را فراهم می‌کند.
• بکار گیری اکتشاف پیوسته یعنی فرایند پایش مستمر بازار و نیازهای کاربر، دریافت بازخورد سریع از نمونه ها، و تعریف چشم انداز، نقشه راه و مجموعه ای از ویژگی ها که محتمل ترین نوآوری ها را برای بازار به ارمغان می آورد.
• حقایق را بپذیرید. نوآوری را با مشتریان اعتبارسنجی کنید. زمانی که نیاز به تغییر الگوهای حقیقت است، بدون احساس ارفاق یا گناه تغییر جهت دهید.
• تفکر استراتژیک را با نوآوری های مبتنی بر تیم­های داخلی پیوند دهید تا  “بلوغ نوآوری”  ایجاد کنید که می­تواند موجی از محصولات، خدمات و قابلیت های جدید را قدرتمند سازد.

ه) ستون چهارم: بهبود مستمر

بهبود مستمر چهارمین ستون از خانه ناب SAFe است. این موضوع کسب‌وکار را هدایت می‌کند تا بر اساس بازخورد و انطباق مستمر، به سازمان یادگیرنده تبدیل شود.”حس مداوم از خطر رقابت“، پیگیری پرتکاپوی فرصت‌های بهبود را به دنبال می­ آورد. رهبران و تیم‌ها به‌طور سیستماتیک کارهای زیر را انجام می‌دهند:

• کل سازمان و فرایند توسعه را و نه ‌فقط بخش‌هایی از آن را بهینه‌سازی می‌کنند
• طرزفکر حل مسئله را در سازمان تقویت می کنند، جایی که همه صلاحیت مشارکت در بهبود روزانه در کار را دارند.
• در نقاط عطف اصلی بازخورد می دهند تا آشکارا کاستی­های فرآیند در همه سطوح شناسایی و برطرف شود.
• ابزار و تکنیک‌های ناب را برای تعیین علت ریشه‌ای مشکلات مبتنی بر حقایق به کار می گیرند و به‌سرعت اقدامات متقابل مؤثر را انجام می‌دهند.
• بهبود ها را براساس حقایق پایه گذاری می کنند. حقایق را به دقت در نظر می‌گیرند و سپس سریع عمل می‌کنند.

و) شالوده و بنیان:رهبری

مانند هر تغییر سازمانی قابل توجهی، مدیران ارشد، رهبران و مدیران اجرایی سازمان مسئولیت پذیرش و موفقیت تحول ناب-چابک را بر عهده دارند. رهبری آنها مبنا و اساس تفکر ناب و نقطه شروع موفقیت برای افراد، تیم و سازمان است. رهبران موفق با این رویه­ های تفکری جدید و نوآورانه آموزش می­بینند و اصول و رفتار رهبری ناب-چابک را به نمایش می­گذارند. آنها فعالانه موانع را از بین می­برند و در حمایت از تغییرات سازمانی و تسهیل بهبود مستمر نقش فعالی ایفا می­کنند.

نکات برجسته توسعه محصول ناب شامل موارد زیر می‌شود:

• درک کامل جریان ارزش که نشان دهنده ترتیب مراحل است که یک مفهوم از حالت یک ایده خام تا به محصولی در بازارختم می شود. در این مسیر تمرکز روی حذف اتلاف­ها و تأخیرهاست.
• توسعه و مدیریت جریان ارزش پایدار. هم­آهنگی (Cadence) و همگام سازی (Synchronization)، کاهش اندازه دسته‌ای، مدیریت طول صف، و مصورسازی و محدود کردن کار در جریان، کلیدهایی برای به رسیدن به جریان ارزش هستند.
• احترام به افراد و فرهنگ‌ها. ناب تشخیص می‌دهد که افراد همه کارها را انجام می‌دهند. احترام به افراد، درحالی‌که از تغییر فرهنگ استقبال می‌کنیم تا عادت‌های جدیدتر و ناب‌تر را حمایت کنیم، برای ناب ضروری است.
• سرعت بخشیدن به نوآوری توسط انتشار کمینه محصول پذیرفتنی (MVP) قابل‌استفاده برای گرفتن بازخورد با حداقل سرمایه‌گذاری
• استقبال از کایزن، یک فرهنگ بهبود مداوم. تمام اعضای سازمان خود را به بهبود بی‌وقفه ملزم می‌کنند.
• شرکت در رهبری ناب-چابک. مسئولیت پیاده‌سازی و بهبود مستمر  توسعه ناب-چابک متکی به مدیریت است. تنها رهبران می‌توانند سیستم را تغییر دهند از این طریق که ابتدا آموزش ببینند و یاد بگیرند و سپس مربی این روش‌های ناب‌تر تفکری و کاری شوند.